Finansirajući boračka udruženja, udruženja veterana, vjerske zajednice, sportske klubove i druge nevladine organizacije vlasti na nivou lokalnih zajednica, kantona, entiteta i države novac dodjeljuju bez jasnih i mjerljivih kriterijuma i obrazloženja izdvajanja.
Transparency International u BiH (TI BiH) zatražio je u maju ove godine reakciju nadležnih institucija jer su HŠK Zrinjski, FK Leotar, HŠK Posušje, FK Borac Banjaluka, FK Igman i NK Široki Brijeg imenovali u rukovodstvo funkcionere izvršne vlasti.
„U svim ovim slučajevima posebno je sporno što se iste osobe istovremeno nalaze u vlasti koja odlučuje o dodjeli sredstava i na čelu klubova gdje odlučuju o načinu trošenja tog javnog novca, a javnost godinama potresaju afere u vezi sa zloupotrebama javnih sredstava u ove svrhe. Treba napomenuti da je cilj Zakona o sprečavanju sukoba interesa upravo taj da onemogući javne funkcionere da kroz vršenje svoje funkcije ostvaruju privatne interese ili favorizuju organizacije sa kojima imaju poslovne, političke ili druge veze“ – navodi se u izvještaju Transparency International BiH.
Prema riječima Srđana Traljića iz Transparency Internationala, riječ je o kontroli javnog novca koju vrše funkcioneri političkih partija održavajući kontrolu nad sportskim klubovima Riječ je o zakonu kojim se omogućava izabranim zvaničnicima i nosiocima izvršnih funkcija da obavljaju funkcije u udruženjima koja se finansiraju javnim novcem, ukoliko ne primaju naknadu.
Problemom sukoba interesa i političkih zloupotreba, napominje Traljić, neće se baviti ni legislativa o neprofitnim organizacijama u Republici Srpskoj koja još uvijek nije ušla u skupštinsku proceduru.
„Taj zakon se uopšte ne tiče svih problema izvlačenja javnog novca preko udruženja građana povezanih sa politikom. To je jedan nastavak politike vlasti u Republici Srpskoj, pokušaj gušenja kritike i targetiranja organizacija koje se ne finansiraju iz budžeta. Pokušaće se targetirati udruženja građana, mediji, i svi drugi koji se finansiraju iz inostranstva, iako se kod istih tih donatora finansira i Vlada Republike Srpske. Mi ga vidimo kao nastavak priče koja počinje kriminalizacijom klevete, obračunom sa organizacijama. Ni na koji način ne reguliše suštinsko pitanje trošenja novca u organizacijama koje se finansiraju iz javnih izvora u Bosni i Hercegovini, a takođe ni političkim zloupotrebama i sukobima interesa“ – kaže Srđan Traljić iz Transparency International BiH za Inforadar.
Nacrt Zakona o sukobu interesa
Netransparentnost dovodi do političkih zloupotreba, sukoba interesa, pristrasnosti i neodgovornosti u radu organizacija civilnog društva, pa javnost često nije ni informisana o realizovanim programima i društvenim aktivnostima organizacija civilnog društva koje se finansiraju iz javnih izvora finansiranja.
Legitimizacija sukoba interesa i političkih zloupotreba, centralizacija moći i kontrole nad angažmanom i djelovanjem civilnog društva, sada je u fokusu aktuelne vladajuće većine u izvršnoj i zakonodavnoj vlasti Republike Srpske.
Predloženi nacrt Zakona o sukobu interesa u Republici Srpskoj omogućiće izabranim zvaničnicima i nosiocima izvršnih funkcija da obavljaju funkcije u udruženjima koja se finansiraju javnim novcem, ukoliko ne primaju naknadu. Nacrt Zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija kao agente stranog uticaja kvalifikovaće one organizacije civilnog društva koje se finansiraju iz inostranstva, a kojim se istovremeno zabranjuje zagovaranje, uticaj na poboljšanje i unapređenje legislative, a implicitno i aktivnosti u ocjenjivanju i analizi rada izvršne i zakonodavne vlasti.
Centralizacija moći
Aida Daguga, direktorica Centra za promociju civilnog društva, kaže za Inforadar da su pomenutom legislativom o neprofitnim organizacijama u Republici Srpskoj napravljena dva koraka unazad. Prema mišljenju Dagude, ako se ti zakoni usvoje, to će predstavljati ozbiljno smanjivanje prostora za djelovanje civilnog društva, što će imati dugoročne posljedice na demokratizaciju društva,
“Civilno društvo je puno šire od udruženja i fondacija – ono obuhvata i medije, akademsku zajednicu, građane i građanke. Jako dobra stvar je da se javlja sve više građanskih inicijativa i neformalnih grupa koje se bore za razne ciljeve, obično u vezi zaštite prirode, ali je potrebno još dosta raditi da bi se svi ovi dijelovi civilnog društva prepoznali međusobno kao saradnici na istom zadatku. Civilni prostor nećemo odbraniti pojedinačno nego samo zajednički. Neobična je situacija u našoj zemlji da niko ne zna ni koliko je tačno aktivnih organizacija, a da ne pominjem neke druge aspekte poznavanja osobina i potreba civilnog sektora”, kaže Daguda za Inforadar.
Komplikovana struktura države nije razlog da država ne obezbijedi podsticajno okruženje za razvoj civilnog društva, ocjenjuje Daguda. Prema mišljenju Dagude, neophodno je što prije vratiti lokalno vlasništvo procesima koji se dešavaju u zemlji.
“Previše su projekti preuzeli liderstvo, umjesto da to budu domaće institucije i organizacije. Projekat ima ograničeno trajanje, i uvijek je problem šta će biti nakon kraja projekta – da li će rezultati opstati i dalje se razvijati, ili ćemo morati sve ispočetka nekim novim projektom. Zbog cjelokupne situacije mi u civilnom društvu moramo da nastupamo zajednički, snažnije i hrabrije, naročito u pitanjima koja se tiču uslova u kojima radimo. Vrijeme je za više solidarnosti i odgovornosti”, kaže Daguda za Inforadar.
Tanja Topić, naučna saradnica i šefica banjalučke kancelarije Fondacije Friedrich Ebert, kaže za Inforadar da je najozbiljni problem civilnog društva u Bosni i Hercegovini činjenica da država civilno društvo shvata kao neprijatelje.
„Vlasti prave jasnu distinkciju između vladinih i nevladinih organizacija, a ne prave distinkciju netrasparentnog načina na koji troše novac naših poreskih obveznika u podupiranju takvih organizacija. Sve one nevladine organizacije koje su finansirane iz međunarodnih izvora smještaju se u kontekst da su strani plaćenici, domaći izdajnici. Vidimo to i po ovom nastojanju da se nevladine organizacije koje se finansiraju iz inostranstva regulišu posebnim registrom koji bi ih označio kao agente stranog uticaja gdje bi se zabranjivala svaka vrsta političke aktivnosti. Mi zapravo i u ovom draftu, radnoj verziji dostavljenoj od Ministarstva pravde, vezano za zakon o NVO čujemo argumentaciju da je neophodno uvesti reda u taj sektor iz pozicije vlasti da bi se spriječilo finasiranje „terorističkih aktivnosti“ kako kaže ministar pravde, ili kako kaže premijer Višković da bi se kontrolisao strani uticaj. To su upravo aktivnosti koje NVO ne provode u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, kao uostalom ni ostatak civilnog društva – zaključuje Tanja Topić u razgovoru za Inforadar.
Zabrana zagovaranja i političkog djelovanja
“Nacrtom Zakona o o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija se zabranjuje obavljanje političkih aktivnosti koje su toliko široko postavljene da mogu onemogućiti svako djelovanje udruženja građana u pravcu poboljšanja zakonske regulative i ostvarivanja bolje zaštite građana, zbog čega se udruženja i formiraju. Ograničavajući „političko djelovanje” i „političku aktivnost” (npr. podnošenje inicijative za predlaganje zakona) i uvodeći nadzor nad vrstom aktivnosti koju udruženja mogu provoditi, te uvodeći direktnu kontrolu kroz inspekcijski nadzor, ovaj Nacrt zakona opasno zadire u ustavom zagarantovana prava i slobode i ostavlja veliku mogućnost nadležnim institucijama da proizvoljnim tumačenjem zakona, zabrane rad organizacija čije djelovanje ne ide na ruku vlastima u Republici Srpskoj“ – upozoravaju iz Udruženja građana Oštra nula.
Napominjući da se bh. entitet Republika Srpska finasira kroz međunarodne projekte u pojedinim slučajevima iz istih izvora finansiranja kao i organizacije civilnog društva, uključujući na primjer Evropsku uniju ili USAID te različite međunarodne razvojne agencije, iz Udruženja građana Oštra nula postavljaju pitanje zbog čega se institucije ne proglašavaju agentima stranog uticaja kada dobijaju novac iz inostranstva.
„Svrha samog Nacrta poslati poruku građanima da su udruženja građana neprijatelji države i on predstavlja samo jedan korak u nizu višegodišnjih pokušaja vlasti u Republici Srpskoj da ograniče slobodu govora, okupljanja i udruživanja i uguše kritiku na sve načine, pa i metodama svojstvenim totalitarnim režimima“ – napominju iz Oštre nule.
Netransparentni milioni za poslušne i podobne
S druge strane, istraživanje koje je proveo Transparency International Bosne i Hercegovine pokazuje da su periodu 2019-2021. godine vlasti na različitim nivoima dodijelile najmanje 121 milion KM iz javnih izvora finansiranja organizacijama civilnog društva. Transparency International BiH uočio je da je preko 800 kandidata na lokalnim izborima 2020. godine istovremeno na funkcijama odgovornih lica organizacija civilnog društva koje su dobijale sredstva iz javnih izvora finansiranja. Preko 40 javnih funkcionera su odgovorna lica organizacija civilnog društva koje su dobijale grantove iz javnih izvora finansiranja.
„Najviše novca dobili su sportski klubovi, boračke organizacije i vjerske zajednice, a najviše novca (49%) podijeljeno je sa lokalnog nivoa. Državni nivo daje samo 3% ali većina novca dijeli se iz budžetskih rezervi i sve se po ocjeni Ureda za reviziju radi bez javnog poziva, dok se preporuke u pogledu transparentnosti godinama izbjegavaju provesti“ – navodi se u izvještaju Transparency International BiH.
S obzirom da pojedine institucije skrivaju podatke o tome koga finasiraju, Transparency International pokrenuo je šest upravnih sporova pred nadležnim sudovima i uputio 32 žalbe organima vlasti.
„Procedure kojima je podijeljeno oko 15.000 grantova bile su netransparentne, novac se u većini slučajeva dijelio bez ikakvih kriterija i javnog poziva, na šta su ukazali revizori na svim nivoima“ – navodi se u izvještaju Transparency Internationala.
