Piše: Branka Mrkić (Žurnal)
Na web stranici kompanije EFT Group navodi se da će hidroelektrana Ulog koju grade na rijeci Neretvi u mjestu Ulog kod Kalinovika sa radom početi 2023. Kada je 2018. najavljivao početak gradnje HE jačine 35 megavata, vlasnik kompanije Vuk Hamović naveo je da će investicija vrijediti oko 75 miliona eura, ili 150 miliona KM. Glavni dobavljač je kineska kompanija Sinohydro corporation limited, koja se nalazi na crnoj listi Svjetske banke i Afričke razvojne banke.
Pet godina kasnije, ovo područje nalazi se pred ekološkom katastrofom upravo zbog investicije EFT-a, upozoravaju stručnjaci i aktivisti. U žižu javnosti dospjelo je nakon ekoloških katastrofa u gornjem toku Neretve (pomor riba i onečišćenje):
– Posebno je problematična Velja strana, koja predstavlja jednu od najnestabilnijih padina u BiH, koja je podložna urušavanju, klizanju i spiranju. U kombinaciji sa jačim zemljotresom i vodenom akumulacijom može da izazove katastrofalnu situaciju nizvodno, prvenstveno u Konjicu i ostalim naseljenim mjestima – navode u Fondaciji Atelje za društvene promjene, koji se aktivno već godinama bore protiv izgradnje HE Ulog.
Žurnal je ranije pisao da su kompanije Vuka Hamovića zaradile milijardu maraka u BiH.
Udruženje geografa u BiH još 2021. izdalo saopštenje povodom gradnje HE Ulog. Univerzitetski profesor, akademik Muriz Spahić ispred Udruženje geografa uputio je saopštenje obraćajući se institucijama. Upozorio je da projekat datira još iz vremena postojanja bivše države, ali da je odložen zbog nedostataka neophodnih tektonskih, geoloških i hidrogeoloških istraživanja, te da predstavlja seizmičku opasnost za postojanost HE:
– Posljedice njihove seizmičke havarije bi imale nesagledive štete koje bi nastale nizvodno do ušća u dolini Neretve.
Profesor Spahić tada je upozorio da iz Studije uticaja HE Ulog na životnu sredinu iz 2011. Nije moguće saznati kakav je uticaj planiranih protočnih MHE do Konjica, te da primjedbe udruženja Zeleni – Neretva Konjic nisu uvažene.
Kako je gradnja ove HE vezana za oba entiteta jer, iako se gradi u Republici Srpskoj, može imati uticaj na drugi entitet, sva pitanja moraju se rješavati sporazumno:
– Koliko nam je poznato na predstavku Udruženja zeleni Neretva iz Konjica federalna ministarstva se nisu oglašavala.
Upozoreno je da postoji latnetna opasnost za pojavu jačih zemljotresa. Kao primjer naveden je zemljotres sa epicentrom na Treskavici 1962. Nakon kojeg su se pojavili odroni koji su završili u kanjonu gornje Neretve na potezu HE Ulog:
– Tom prilikom u Neretvu se survalo oko 2000 m3 urniskih blokova, koji su danas pisutni u koritu. Planirana vodna akumulacija će istovremeno uticati na pojavu lokalnih trusova. Ako se isti interferiraju sa tektonskim onda to može imati nesagledive posljedice po branu i nizvodno po stanovništvo i materijalna dobra.
Također, Studija uticaja na životnu sredinu ne analizira detaljno sve potrebne parameter, a bez njihove obrade Vlada FBiH ne bi trebala dozvoliti nastavak planiranih radova na HE Ulog.
Izvjesni su i problemi za živi svijet i morfologiju.
U samo dvije godine naučnih istraživanja gornjeg toka Neretve pronađeno je više od 1.300 životinjskih vrsta i otkrivena nova vrsta za nauku.
Tadašnje pismo nije polučilo rezultate kod federalnih vlasti. Sada, kada se gradnja HE Ulog finalizira, Muriz Spahić uputio je otvoreno pismo premijeru FBiH Nerminu Nikšiću. Spahić premijera podsjeća na pismo koje smo citirali na početku teksta, kao i na sve probleme i rizike na koje je skrenuo pažnju, ali koje nije “dobilo nikakav epilog, čak ni obavještenje da su ga primili”, navodi Spahić:
– Pismo upozorava na neslućene posljedice koje mogu nastati u budućim vremenima u kojima sve više dolazi do izražaja elementarne nepogode uvjetovane klimatskim promjenama. Molim vas da učinite sve što je iz vase nadležnosti da u zakonskim okvirima tražite od entiteta RS da obustavi radnje na uništavanju rijeke Neretve i njenog sliva.
Isto pismo upućeno je i federalnoj ministrici turizma i okoliša Nasihi Pozder.
Godine su dakle trebale federalnim institucijama da se zainteresuju za ovaj problem. Poslanik u Predstavničkom domu Slaven Raguž u junu ove godine podnio je inicijativu koja se odnosi na zaustavljanje izgradnje HE Ulog. Nakon toga Ministarstvo turizma FBiH zatražilo je od Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske (koje je izdalo dozvolu za HE Ulog) da odstavi obrazloženje o toku gradnje i procedurama dobijenih dozvola. U dopisu su federalni organi naveli da nisu učestvovali u konsultacijama i procedurama odobravanja HE Ulog.
Odgovor je iz Ministarstva prostornog uređenja stigao u avgustu – navode da u toku odobravanja Studije uticaja na okoliš kao i izdavanja ekološke dozvole nije bilo “primjedbi iz Federacije”. Ekološka dozvola obovljena je 2016, te 2021.
Konvencija o zaštiti europskih divljih vrsta i prirodnih staništa (Bernska konvencija) je obavezujući međunarodni pravni instrument u području zaštite prirode, koji pokriva prirodnu baštinu europskog kontinenta i nekih država Afrike.
Bernska konvencija je provela procjenu stanja na mjestu gradnje HE Ulog. Članovi komisije su zatražili od Bosne i Hercegovine da obustavi sve hidroenergetske projekte i umjesto toga proglasi velike dijelove područja zaštićenim područjima:
– Nekoliko većih i manjih hidroenergetskih projekata duž gornjeg toka Neretve prijeti da uništi jedan od najdragocjenijih i najvrednijih riječnih sistema u Evropi. Nekoliko vrsta riba kao što su jadranska pastrmka, mekousna pastrmka i pastrmka glavatica su u opasnosti ako ovi projekti postanu stvarnost – navedeno je.
Komisija je izdala preporuke da se zaustavi izgradnja HE Ulog, zabrani implementacija hidroenergetskog sistema Gornja Neretva i ukinu date koncesije, zbog značajnog negativnog uticaja, te uklone predmetni projekti iz Prostornog plana.
Zatražili su da se zvanično proglasi Gornji tok Neretve kao usvojenu lokaciju Smaragdne mreže (regionalna ekološka mreža zasnovana na Bernskoj Konvenciji), te Provede zabrana izgradnje daljih hidroelektrana na kandidatskoj lokaciji Smaragdne mreže i svim ostalim takvim lokacijama u slivu rijeke Neretve.
– Neretva je jedan od najvrednijih riječnih sistema koji su nam ostali u Evropi. Broj rijetkih i ugroženih vrsta čak nije u potpunosti poznat. Međutim, više od 70 hidroenergetskih projekata ugrožava Neretvu i njene pritoke, što ovaj riječni sistem čini i najugroženijom rijekom na kontinentu. Odluka Bernske konvencije je velika podrška našem cilju da spasimo ovu rijeku – poručio je Ulrich Eichelmann iz organizacije Riverwatch.
U Ministarstvu za prostorno uređenje RS-a ogradili su se, navodeći da je dozvola izdata prije nego što je predmetna lokacija dobila status kandidata Smaragdne mreže.
Izgradnji HE Ulog protivi se i Grad Konjic:
– Neophodno je da ukažemo na brojne negativne uticaje izgradnje HE Ulog, koji će se direktno reflektovati nizvodno i devastirati tok Neretve u dijelu koji pripada Gradu Konjicu, te najvećim dijelom ugroziti razvoj neenergetske perspektive ovog područja – naveli su još 2020.
U oktobru ove godine konačno se oglasilo i Federalno ministarstvo turizma, te Federalno ministarstvo poljoprivrede:
– Priča o izgradnji HE Ulog pokrenuta je 2009. godine. Od tada do danas svaka bojazan za rijeku Neretvu, uključujući i najcrnje scenarije je opravdana. Vlast niti na jednom nivou, od HNK preko oba entiteta, do državnog nivoa nije se pokazala poduzetnom ili u uspješnom u nastojanju da riješi ovaj problem.
Ministrica Nasiha Pozder zatražila je hitan inspekcijski nadzor od strane Republičke uprave za inspekcijske poslove RS-a
