“Šume Republike Srpske” u službi Dodikovog finansijskog i političkog blagostanja

Dok “Šume Republike Srpske” posluju negativno, direktor ovog preduzeća za loš rezultat krivi vremenske prilike. U međuvremenu SNSD-ov načelnik se bogati na račun šumskih resursa opštine kojom upravlja. Od šumskog bogatstva, finansijski i politički, uveliko profitira i Milorad Dodik.

Prvi dio priče

U opštini Šipovo, 118 kilometara jugozapadno od Teslića, razmjere šumskog kriminala su slične, ali u različitim političkim okolnostima. Lokalna moć skoncentrisana je oko načelnika Milana Kovača kojem je ovo drugi mandat na čelu opštine. Za razliku od Teslića, gdje su su SNSD-ovi kadrovi, prema onome što se tvrdi u optužnici za namještanje LOT-ova protiv dva direktora ŠG „Borja“ i sedam vlasnika privatnih kompanija koji su uhvaćeni u raspodjeli “kolača”, u šipovskom SNSD-u je do raskola došlo jer je dio članstva nezadovoljan raspodjelom kvota za sječu iz ŠG “Gorica”.

Monopol na drvo SNSD-ovog načelnika Šipova

Prekaljeni funkcionerski veteran Milan Kovač, čijem posljednjem dvomandatu su prethodila njih tri u Narodnoj skupštini Republike Srpske i još sijaset njih na čelu javnih preduzeća, danas, prema dokumentima koje posjedujemo, skoro pa drži monopol na nabavku drveta iz lokalnog šumskog gazdinstva.

Njegov imenjak i bivši stranački kolega Milan Plavšić, do sredine prošle godine bio je predsjednik Skupštine Šipova. Prljavi veš šipovskog SNSD-a je prešao granice opštine nakon što se dio lokalnih drvoprerađivača, svih odreda iz ove partije, pobunio protiv Kovača čija porodica upravlja nekolicinom lokalnih firmi. Plavšić, profesor u srednjoj školi i vlasnik najmanje dvije kompanije koje se bave obradom drveta, prošle godine je isključen iz SNSD-a jer je predvodio grupu od 12 “dugogodišnjih članova, aktivista i funkcionera SNSD-a Šipovo” koji su poslali obavještenje Glavnom odboru SNSD-a, dakle Dodiku lično, u kojem obavještavaju nadležne da njihove aktivnosti, nisu usmjerene protiv “stranke i politike, nego protiv pojedinaca koji zloupotrebljavaju i nanose ogromnu štetu, kako šumariji tako i SNSD-u”. Ova de facto otvorena pobuna protiv Kovača rezultirala je isključenjem Plavšića iz SNSD-a. Plavšić je posljedično izgubio i funkciju predsjednika lokalne skupštine, nakon čega je okupio opoziciju, a poslije se priključio i Narodnom frontu Jelene Trivić , pa sada uz sebe ima samo jednog vijećnika manje od SNSD-a.

Tijesno je postalo u Šipovu otkako je Kovaču porastao apetit za šumom kojom upravlja ŠG “Gorica”. Jedno od preduzeća koje dobiva najveću količinu trupaca je “FAŠ” d.o.o. u vlasništvu Kovačevog sestrića Sime Zečevića. Ova kompanija je privilegovana u bodovanju za raspodjelu količinu trupaca koje dobija od ŠG “Gorica”. Iako zbog dugovanja nije smjela dobijati drvo, u kompaniju Kovačevog nećaka stigle su hiljade kubika.

– Mi iz Udruženja drvoprerađivača (12 firmi) smo prošle godine blokirali jedan šumski put iz kojeg su samo oni izvozili. U momentu blokade šuma drvoprerađivači su imali uplaćeno milion KM avansa, sa kojima su uplaćene plate, a Milan Kovač i njegov sestrić su u tom trenutku bili dužni milion i 79.000 KM i oni su sve vodili na račun duga. U momentu blokade taj njegov sestrić je povukao 3.380 kubika, a bio je dužan 379.000 van valute, dok svi ostali drvoprerađivači nisu povukli ni 1.000 kubika. Milan Kovač je možda povukao oko 2.000 kubika u tom momentu, objašnjava nezadovoljni Plavšić kako je došlo do raskola u šipovskom SNSD-u.

Promjena raspodjele kvota u ŠG “Gorica” Šipovo rezultirala je finansijski povoljno za Zečevićevu firmu koja je ostvarila dobit od oko 3,5 miliona KM u posljednje dvije godine, poslije loše 2020., kada je “FAŠ” poslovao negativno u iznosu od preko 1,2 miliona.

Dok najveće količine drveta dobija kompanija Kovačevog nećaka, i načelnik lično profitira na šumskom bogatstvu općine kojom suvereno vlada. U njegovom vlasništvu su kompanije “DI Šipovo”, “Drvo-Emdex”, a udio ima u “Čajevac-Company” a.d. Šipovo. Sve ove kompanije su drvoprerađivačke.

– Ko ima se god našao na putu smijenili su ga: Tehničkog direktora Borivoja Jovića, Milenka Vuletu koji je bio šef finansija i nije htio štimati podatke, pa su sad doveli osobu koja nema licencu, Boru Milovca koji je vršio raspodjelu trupaca 15 godina, i na kraju mene koji sam javno pričao protiv tog kriminala sa pozicije predsjednika Skupštine opštine Šipovo.  Sve su posmjenjivali da bi mogli nesmetano raditi ovo što rade. I ovo su sve podaci koji su dostupni javno, a zamislite šta još ima što nije javno, žali se Plavšić.

Drugi drvoprerađivači iz Šipove se također ne libe otvoreno govoriti o Kovačevoj samovolji. Dragan Kužić, vlasnik pilane “Kužo” d.o.o. nadomak Šipova, bio je jedan od 12 potpisnika pisma koje je otišlo u centralu SNSD-a. Zbog Kovačevog manipulisanja bodovima prema kojima se određuju količine drveta koje će pojedine firme dobiti, trupci ne stižu redovno u njegovu firmu. Zbog toga često obustavlja proizvodnju.

–Mi ne možemo ni osnovni ugovor  da ispoštujemo koji smo po bodovanju potpisali sa šumarijama, a oni u toku godine prave i po pet-šest aneksa ugovora . Ima ta firma sestrića Kovača Milana, “FAŠ” se zove. On bukvalno gazi preko ljudi, firmi, ima tu neku podršku, da li iz “Šuma RS”, da li od Milana Kovača. Jednostavno on ima monopol, što nije realno, objašnjava Kužić kako stoje stvari u ovoj opštini.

“FAŠ” je donedavno bio i “strateško preduzeće” u poslovanju sa ŠG “Gorica”.

– Oni su sav zdrav novac iz tih fabrika izvozili na stranu. Njegov sestrić Zečević ima svoju firmu u Sloveniji koja se zove “Lipa Promet” d.o.o. Brežice. Sav izvoz vani ide preko te firme. Sa ove “FAŠ” firme ide minimalna cijena, a sva marža ostaje na slovenačkoj firmi, a izvoz preko nje ide dalje za Italiju, tvrdi Plavšić  da je Zečevićev poslovni model.

S druge strane, Plavšić je prije pobune dobro profitirao na šipovskom drvetu. Njegove kompanije “LDM”  i “Plamida” d.o.o. Šipovo redovno su prolazile na tenderima.  Međutim, ove godine je “LDM” isključena iz raspodjele trupaca jer je navodno prijavljivala radnike fiktivno kako bi dobila bodove za raspodjelu trupaca, piše Capital. Naime, prema propisima “Šuma RS” potrebno je da firma ima najmanje pet zaposlenih kako bi ušla u sistem bodovanja za raspodjelu trupaca. “LDM” je 2021. godine sa četiri zaposlena imala prihod od 916.000 KM i dobit od 18.000 KM. Godinu prije toga ova firma sa samo dva zaposlena prihodovala 1.011.000 KM i ostvarila dobit od 56.000 KM, navodi se u članku na ovom portalu.

Iz raspodjele trupaca za ovu godinu isključena je i firma Srđana Klječanina „Klječanin Company“.

Plavšić negira da je fiktivno prijavljivao radnike i da je njegova kompanija diskvalifikovana iz sistema bodovanja JPŠ “Šume Republike Srpske” za dobijanje trupaca. U prilog svojim tvrdnjama priložio je ugovore sa “Šumama Republike Srpske”, a koji su potpisani poslije objavljivanja informacija o diskvalifikaciji 41 preduzeća iz Republike Srpske koje je objavio portal Capital.

Revizorski izvještaj potvrđuje nezakonito poslovanje

Situacija nije mnogo bolja u većini gazdinstva kojima upravljaju “Šume RS”. Dok se direktori smjenjuju kao na traci, a šumarije posluju negativno, SNSD-u lojalni drvoprerađivači ostvaruju ogroman profit.

Posljednji Izvještaj o finansijskoj reviziji JP Šumarije „Šume Republike Srpske” a.d. Sokolac ukazuje na brojne nezakonitosti od  protuzakonitih imenovanje direktora, nezakonitih isplata pojedinim zaposlenicima, tenderskih malverzacija do sumnjivih potraživanja od privatnih kompanija koja iznose 17.582.430 KM od čega je 10.139.820 KM sporno, odnosno nenaplativo zbog stečajnih postupaka dužnika ili sudskih postupaka, ili nepostojanja firmi koje duguju ovom preduzeću. U ovom se izvještaju se navodi da je 10 odjela JPŠ „Šume RS“ poslovalo sa gubitcima.

Ipak, jedan od direktora koji su konstanta u “Šumama RS” je generalni direktor Slaven Gojković. U prvih pola godine ovo preduzeće je ostvarilo gubitak od preko pet miliona KM. Čak 22 šumska gazdinstva u ovom periodu su poslovala negativno. Krivicu za ovakav rezultat on je pronašao u vremenskim prilikama.

– Prvi kvartal zbog zime uvijek je problematičan i ne možemo ostvariti proizvodnju. Ove godine imali smo jako loš i drugi kvartal, pogotovo peti i šesti mjesec. Bilo je mnogo kišnih dana u maju i junu, pa se nije mogla postići proizvodnja kako smo planirali, kazao je Gojković prije samo nekoliko dana.

Sukob interesa u „Šumama Republike Srpske”?

Jedan od visoko odgovornih rukovodioca u ovom preduzeću je Radenko Laketić, dugogodišnji kadrovik SNSD-a. Laketić je obavljao brojne funkcije u “Šumama RS”, a je danas izvršni direktor proizvodnje u “Šumama RS” i predsjednik radne grupe Vijeća za nadzor šuma u BiH (Forest Stewardship Council). Ova međunarodna neprofitna organizacija je osnovana 1993. godine s ciljem odgovornog upravljanja šumama. Od uvođenja ove vrste certifikacije u BiH 2005. godine, javna preduzeća koja se bave upravljanjem šumama prošla su kroz proces certifikacije. Iako je, kako kaže Laketić, proces certifikacije dobrovoljan, većina drveta koje iz izvozi iz BiH ide na tržište Europske unije, gdje uvoznici često traže poštivanje FSC certifikata. U suštini ovi certifikati podrazumijevaju poštivanje nekoliko principa: ekološki (da je certificirano drvo posječeno na održiv način), sociološki (da su radnici pošteno plaćeni, da su prošli obuku i da rade u sigurnim uslovima), te da se poštuju lokalne zajednice prilikom sječe drveta, odnosno da se konsultuju prilikom određivanja mjesta sječe i da se ne ugrožava njihova životna sredina.

Laketić kaže da od početka certifikacije nijedna lokalna šumarija, odnosno gazdinstvo, nije izgubilo certifikat. Pitamo ga kako je moguće da određene šumarije, poput ŠG “Borja” Teslić, zadovoljavaju FSC propise, iako je na prostoru kojim upravlja više puta izvršen ekocid, a radnicima je kasnilo nekoliko plata i doprinosa na plate.

– Ima takvih slučajeva. Najveća preduzeća na svijetu imaju određenih problema, otpuštanja radnika, kašnjenja plata i ostaloga. Tako je i kod nas. Mi smo prošlu godinu završili sa dobiti od osam miliona i 700 hiljada KM, ali smo imali određenih organizacionih dijelova koji su bili negativni. Nastoji se da se to ozdravi, da se sustignu plate, jer nema pojave da se ne isplate, odnosno da su radnici zakinuti, da neće dobiti platu, njegovo je objašnjenje.

Izvršnog direktora proizvodnje u “Šumama RS” smo pitali da li su njegove pozicije u sukobu interesa, obzirom da je visokopozicioniran u javnom preduzeću i međunarodnoj organizaciji (FSC) koja je zadužena da kontroliše rad tog istog preduzeća koji se tiče samih certifikata.

– Ne. Ja nisam zaposlenik Vlade. Nisam službenik Vlade i nemamo nijednog člana radne grupe iz ministarstava, tvrdi on. Većinu ilegalnih sječa drveta u Republici Srpskoj vrše lokalni stanovnici, a ne kompanije, tvrdi Laketić.

Laketića je na mjesto izvršnog direktora proizvodnje „Šuma RS“ postavila Vlada RS koja ima potpuno kontrolu nad ovim preduzećem.

Laketić smatra da najveći problem glede ilegalnih sječa veliki broj neriješenih slučajeva u pravosuđu.

– Veliki broj je podnesenih prijava koje se dugo ne rješavaju, koje nisu dobile krajnji epilog. Nisu kažnjeni oni koji su počinili štetu. Mislim da se prilično veliki procenat šteta evidentira i da se podnesu prijave, ali mali njih broj se riješi, kaže Laketić.

Jedna od prijava koja nije dobila svoj je epilog je i krivična prijava Udruženja drvoprerađivača “Vitorog” Šipovoprotiv Radenka Laketića i Slavena Gojkovića, direktora JPŠ “Šume Republike Srpske”. U njoj se navodi da su rukovodioci ovog javnog preduzeća pogodovali firmi “FAŠ” Sime Zečevića iz Šipova davajući mu status strateškog preduzeća, “iako se ovo preduzeće ne nalazi na listi finalnih i polufinalnih preduzeća Ministarstva privrede i preduzetništva, niti fakturama moglo dokazati da vrši finalnu proizvodnju kad je isto ne vrši.”

To je samo jedna stavka u prijavi podnesenoj prošle godine. Pored toga, navodi se da su direktori “dozvolili nezakonito otpisivanje kamata u 2020. i 2021. godini privrednom društvu “FAŠ” d.o.o. Šipovo u Šumskom gazdinstvu Gorica Šipovo i u drugim šumskim gazdinstvima gdje posluju”, te da su mu“dozvolili da bude avansni kupac a stalni je dužnik izvan valute plaćanja.”

“Šume Republike Srpske” kao Dodikova glasačka baza

JPŠ “Šume RS” sa oko 5.000 radnika predvode listu javnih preduzeća u BiH sa najviše zaposlenih. Kada se tome dodaju desetine hiljada radnika iz privatnog drvoprerađivačkog sektora koji je pod kontrolom SNSD-ovih kadrova, dođe se do baze koja uvijek prevagne na izborima u Dodikovu korist.

Osim političke koristi, ovo javno preduzeće donosi i finansijsku korist njegovoj porodici.

JPŠ “Šume RS” a.d. Sokolac je zaključilo ugovor vrijedan 19.947.915 KM (oko 10 miliona eura) sa firmom sina Milorada Dodika Igora Dodika “Prointer ITSS” d.o.o. Banja Luka u decembru 2019. Nekoliko mjeseci ranije, u maju 2019. godine, Vlada Republike Srpske usvojila je Plan poslovanja Javnog preduzeća za period 2019-2021. i Informaciju o potrebi izrade integralnog informacionog sistema u JPŠ „Šume Republike Srpske“ a.d. Sokolac. Vlada je zadužila Ministarstvo da u 2020. i 2021. godini finansira 6.214.950 KM godišnje iz sredstava za posebne namjene za šume za razvoj integralnog informacionog sistema.

Ova kompanija u vlasništvu sina predsjednika Republike Srpske od početka 2023. godine imala je 55 ugovora u vrijednosti od 31,016,489 KM. Najveći dio ugovora sklopljen je putem otvorenih postupaka tj. tendera, dok je nezantan bio broj direktno sklopljenih ugovora.  Prointer je od toga imao dva ugovora sa “Šumama RS” u aprilu i maju, a koji su iznosili ukupno 67.784 KM.

Dodiku su šume važne i kao dio neriješene državne imovine koju je pokušao prisvojiti entitetskim zakonom o imovini, a koji je poništio Visoki predstavnik za BiH Christian Schmidt.  Još uvijek se čeka da Schmit pokrene proces pravnog rješavanja ovog pitanja, a za sada imamo tek stidljive najave kako bi rješenje moglo izgledati.  Obzirom da je Republika Srpska u finansijskoj krizi zbog kamata koje prispijevaju na naplatu, Milorad Dodik mora pribjeći uzimanju novih kredita. Upućeni tvrde da mu je Kina preostala kao jedini mogući kreditor.

– Kada vidimo premijera da se grli sa predstavnikom neke kineske kompanije to nas navodi na razmišljanje šta li je obećao tim Kinezima. Kina kao ozbiljan investitor uvijek traži ozbiljne garancije pa i sad za kupovinu obveznica Republike Srpske sigurno će tražiti ozbiljne garancije. Koje će to garancije biti, mi u ovom trenutku ne znamo ali to će biti sigurno neka imovina Republike Srpske, a to su Elektroprivreda, šume i slično, ubijeđena je Mirjana Orašanin, poslanica SDS-a u Narodnoj skupštini RS-a.

Kinezi su i ranije pokazali interes za drvo iz Republike Srpske. Prošle godine hiljade kubika trupaca su izvezene u Kinu. U prvom kvartalu protekle godine izvoz drveta u Kinu porastao dva i po puta u odnosu na godinu ranije, podaci su Uprave za indirektno oporezivanje BiH, pisao je portal Capital.

Zbog ovih faktora drvo je glavno pogonsko gorivo Dodikove vladavine.

U istraživanju su osim autora učestvovale Marjolein Koster, Ingrid Gercama i Jeanne Frank. Ova priča nastala je u uz podršku Journalismfund.eu.