Obilježavanje Dana srpskog jedinstva, kojem je 15. septembra u Beogradu osim zvaničnika iz Srbije i RS prisustvovao patrijarh Srpske pravoslavne crkve (SPC) Porfirije, jedna je u nizu bezbroj potvrda o dubokoj umiješanosti SPC u politički život Srbije i Republike Srpske.
„Ja sam Srbin, pravoslavac, govorim srpski, pišem ćirilicu, moja krsna slava je Đurđevdan i ništa me ne identifikuje po ničemu sa tom rječju Bosanac, ni u zavičajnom ni u karakternom smislu“, rekao je tom prilikom član Predsjedništva BiH Milorad Dodik, jasno se određujući nacionalno i religijski.
SVETOSAVSKI NACIONALIZAM
I zaista, Dodik odavno svojim biračima nema ništa da ponudi osim ovog narativa kojim se ne propituju neprijatne teme poput ekonomskog kolapsa, siromaštva, polupismenosti i opšte propasti društva, već se obamrlo biračko tijelo hipnotički uljuljkuje jednim te istim narativom: Srbin – pravoslavac – ćirilica – Republika Srpska.
Iako je deklarativno sekularna država, Bosna i Hercegovina odnjegovala je svoja dominantna tri religijsko-nacionalna identiteta. Preciznije, njeno političko vođstvo nikada nije htjelo da je povede u pravcu građanskog društva jer u takvom ne bi prošli opsjenarski trikovi podmetanja etničko-religijske dimne zavjese ispod koje je jedan cijeli korupcijom urušeni sistem. Sprega politike i religije u interesu je i političkih i vjerskih predstavnika, a ta veza obezbjeđuje besprijekornu manipulaciju širokim narodnim masama.
Uloga SPC u Republici Srpskoj upečatljiva je od ratnih dana do danas. Iako je u javnosti bio najomiljeniji, sloveći za skromnog i mudrog poglavara, pokojni patrijarh Pavle takođe nije izbjegao umiješanost u političke prilike s obje strane Drine. Patrijarh se na samom početku raspada Jugoslavije izjasnio protiv nacionalizma i poručivao „Budimo ljudi, iako smo Srbi“, ali u ratnim godinama blagosiljao je na Palama Radovana Karadžića i Ratka Mladića, držeći liturgiju i lomeći pogaču s njima.
Sociolozi religije, zapravo, mišljenja su da je na prostorima nekadašnje Jugoslavije s većinskim srpskim stanovništvom unutar SPC-a pobjedu odnio tzv. svetosavski nacionalizam, ideologija koja spaja pravoslavlje i srpski nacionalizam.
Nastao je 30-tih godina prošlog vijeka, a njegovi najznačajniji ideolozi bili su episkop Nikolaj Velimirovič i srpski fašistički političar Dimitrije Ljotić. Kasnih osamdesetih i početkom devedestih počinje oživljavanje ove ideologije, a raspadom SFRJ Srpska pravoslavna crkva vraća se na političku scenu koju više nikada nije ni napustila.
Među poglavarima koji se smatraju nacionalistima, izdvojilo se nekoliko episkopa – Amfilohije Radović, Artemije Radosavljević, Irinej Bulović… Uticaj SPC biva „cementiran“ kanonizacijom Nikolaja Velimirovića, uvođenjem vjeronauke u škole, prisustvom sveštenika u vojnim institucijama, vrtićima, krsnim slavama javnih preduzeća…
TAKMIČENJE KO JE „NAJBOLJI“ SA CRKVOM
I danas srpski politički vrh i SPC jedni drugima osiguravaju moć. Autokratija je postala nezamisliva bez njenog esencijalnog sastojka – uticaja crkve. Potvrđuje to i primjer člana Predsjedništva BiH i lidera SNSD-a Milorada Dodika, koji je od „najmlađeg komuniste i funkcionera u Skupštini opštine Laktaši” dogurao do najglasnijeg srpskog nacionaliste, domaćina na čiju krsnu slavu dolazi lično patrijarh.
Koliko je SPC neizostavan i presudan faktor u političkom životu RS, svjedoče i brojni primjeri opozicionih političara. Da su dobri odnosi s crkvom uslov za više glasova i veću popularnost, shvatio je i sadašnji gradonačelnik Banjaluke Draško Stanivuković (Partija demokratskog progresa). Prije lokalnih izbora na kojima je odnio pobjedu, Stanivuković je učestvovao u litiji koja je održana u Nikšiću, zbog čega ga je crnogorska policija čak i privela. Tada kao poslanik PDP-a u Narodnoj skupštini RS, on se vatreno zalagao protiv crnogorskog Zakona o slobodi vjeroispovijesti, koji je SPC smatrala diskriminatorskim.
Ali da miješanje u unutrašnje probleme druge države svakako ne odmaže kada je riječ o podršci birača, već naprotiv, populistički doprinosi imidžu političara-nacionaliste, jasno je svakome ko se upustio u političku trku na ovim prostorima.
U političku podršku Srbima u Crnoj Gori i Srpskoj pravoslavnoj crkvi upustio se i poslanik u NSRS Nebojša Vukanović, koji je tokom nedavnog boravka na Cetinju, u vrijeme nemira oko ustoličenja mitropolita Joanikija, čak i fizički napadnut.
Ipak, najapsurdnija manifestacija sprege politike i crkve desila se nedavno (u avgustu ove godine) kada su se član Predsjedništva BiH Milorad Dodik i dio opozicionara iz RS sastali sa patrijarhom Porfirijem kako bi razgovarali o odluci odnosno zakonu bivšeg visokog predstavnika u BiH Valentina Incka o zabrani negiranja genocida. Osim ključnog pitanjakakve veze ima patrijarh sa zakonima u jednoj sekularnoj državi, visokim predstavnikom i političkim odnosima unutar BiH, ono što je izvjesno jeste da je Dodiku SPC poslužila da za sto dovede opoziciju kako bi dobio podršku za svoj politički egzibicionizam.
Međutim, koliko je i Dodikova religijsko-etnička priča, u kojoj SPC igra značajnu ulogu kao modus operandi za izborne pobjede, zaista iskrena?
Svaki taj Đurđevdan u porodici Dodik, proslavljani s patrijarhom, ipak pada u vodu i ostaju tek na nivou marketinga, kada je riječ o donošenju ključnih odluka. Tako, recimo, ni SPC ni njenog poglavara nije bilo u priči krajem decembra 2019. kada je član Predsjedništva BiH Milorad Dodik potpisao Plan reformi BiH, ili ANP, otvorivši time put BiH u NATO.
MITOLOGIZACIJA SRPSKOG JEDINSTVA
Ipak, ulogu SPC ne treba zanemariti kada je riječ o procesima ujedinjenja koji se zadnjih mjeseci sve češće provlače u izjavama i potezima zvaničnika Srbije i Republike Srpske, u procesu stvaranja tzv. „srpskog sveta“. Ovaj izraz prvi put upotrijebio je istoričar Aleksandar Raković podrazumijevajući tu srpsko ujedinjenje koje treba da obuhvati Srbiju, Crnu Goru i Republiku Srpsku.
„Mi smo jedan narod. Narod u Republici Srpskoj želi da bude uz Srbiju, a ne želi da bude deo BiH. Dakle, to je pitanje aksiom trenutne situacije u BiH. I taj aksiom se neće promeniti. BiH može da opstane kao nametnuto rešenje ili protektorat, ali ne kao država koju neko voli”, izjavio je Raković, koji je naučni savjetnik u Institutu za noviju istoriju Srbije.
Nešto konkretnije izjave o “srpskom svetu” davao je ministar unutrašnjih poslova Srbije Aleksandar Vulin.
„Zadatak ove generacije političara je stvaranje srpskog sveta, odnosno da objedini Srbe gde god budu živeli”, poručio je na skupu 13. godišnjice Pokreta socijalista. Srbijanski ministar pojasnio je da „srpski svet“vidi kao jedan„politički i državni prostor“, koji treba da se ostvari „apsolutno mirno, bez ispaljenog metka“.
U prve manifestacije „srpskog sveta“, još jednog od mitova koji je upravo u pokušaju nastanka, aktivno se uključila i Srpska pravoslavna crkva. Tako su Srbija i Republika Srpska 15. septembra obilježile novi zajednički praznik – Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, koji je dan proboja Solunskog fronta.
„Ne možemo voleti druge koji su udaljeni od nas, ako najpre ne volimo svoga oca, majku, brata, sestru, komšiju, svoju porodicu, svoj rod, svoj narod“, poručio je tom prilikom patrijarh Porfirije i dodao da se tako jedinstvo izgrađuje „pošavši od konkretnog, pojedinačnog, ličnog ka opštem i sveopštem“. Iako su patrijarhove riječi s tog skupa bile prožete porukama mira, njegovo samo učestvovanje u novoj mitologizaciji srpskog jedinstva, jasno ukazuje na put kojim SPC namjerava i dalje ići.
Taj „hrišćanski pristup“ svojim najbližim komšijama SPC je definitivno odbacila, stavljajući se na stranu negatora srebreničkog genocida.
Ista ta crkva prepoznaje inicijative političara za ujedinjenjem srpskog naroda, žmireći istovremeno na njegovo siromaštvo u koje su ga upravo ti političari nemilice gurnuli. I tu se nazire obrazac koji, poput kosovskog mita, poraz pretvara u pobjedu: ekonomski uništen narod, „ujedinjenjem“ zapravo postaje „duhovni pobjednik“.
I dok se ekonomska propast konvertuje u duhovni trijumf, u uzajamnoj simbiozi političkog i vjerskog, obostrana korist je zajamčena. SPC tako nastavlja biti oružje ponovo narastajućeg nacionalizma, a zauzvrat dobija ogroman dio političke moći. Političari, kao dio koncerna „SPC-Srbija-RS“, umjesto oživljavanja privrede, proizvode nove etnoreligijske mitove. Za očekivati je da će umjesto ekonomskih programa, vladajući na narednim izborima biračima ponuditi „srpski svet“.
