Tema najnovijeg Mosta Radija Slobodna Evropa bila je odgovornost Jugoslovenske narodne armije za rat u Bosni i Hercegovini i zločine koji su počinjeni u tom ratu.
Sagovornice su bile Jovana Kolarić i Ivana Žanić, saradnice beogradskog Fonda za humanitarno pravo koje se bave istraživanjem ratnih zločina u jugoslovenskim ratovima devedesetih godina.
Jovana Kolarić je autorka Dosijea o ulozi JNA u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini na kome je radila i Ivana Žanić. U razgovoru je bilo reči o tome kada se je Jugoslovenska narodna armija stavila na srpsku stranu, da li je postojao plan RAM koji je predviđao učešće JNA u stvaranju velike Srbije, kako je JNA I991. godine naoružavala bosanke Srbe, da li su njene jedinice učestovale u osvajanju opština u Bosni i Hercegovini, da li su paravojne jedinice, koje su dolazile iz Srbije da ratuju u Bosni i Hercegovini, bile pod komandom JNA, da li su vojnici i oficiri Jugoslovenske narodne armije učestvovali u zločinima nad Bošnjacima i Hrvatima, o lažnom povlačenju JNA iz Bosne iz Hercegovine nakon što je ona međunarodno priznata, kako je od jedinica JNA, stacioniranih u Bosni i Hercegovini, napravljena Vojska Republike Srpske, kao i o tome da li je JNA, da je poštovala Ustav SFRJ i ostala neutralna, mogla sprečiti rat, ogromne žrtve i zločine
Omer Karabeg: Jugoslovenska narodna armija se je u ratovima devedesetih godina stavila na srpsku stranu. Kada se dogodio taj zaokret?
Jovana Kolarić: Vojni vrh JNA se 1991. godine uveliko priprema za rat u Bosni i Hercegovini. O tome je bilo reči na više sastanaka na kojima su učestvovali Savezni sekretar za narodnu odbranu Veljko Kadijević, član Predsedništva SFRJ Borisav Jović i predsednik Srbije Slobodan Milošević. Krajem decembra 1991. godine oni se dogovaraju da se oficiri iz Srbije i Crne Gore povuku iz Bosne i Hercegovine kako bi nakon međunarodnog priznanja BiH u toj zemlji ostali samo oficiri poreklom iz BiH. Kada se u januaru 1992. formira Druga vojna oblast, koja zahvata gotovo kompletnu BiH, postaju potpuno jasne namere vojnog vrha.
Ivana Žanić: Već 1991. postoje jasne naznake da JNA od savezne vojske treba da postane srpska i da se u Bosni i Hercegovini stavi na stranu srpskog naroda. Od proleća 1991. JNA intenzivno naoružava Srbe u BiH. Oružje i municija dopremaju se iz Hrvatske i dele Srpskoj demokratskoj stranci koja naoružava svoje pristalice.
Plan RAM
Omer Karabeg: Često se pominje plan RAM čiji je cilj bio stvaranje velike Srbije. Koliko znam, taj plan do sada niko nije video. Da li je on stvarno postojao?
Jovana Kolarić: Iako je pred Međunarodnim sudom u Hagu više svedoka govorilo o postojanju tog plana, ne postoji njegov primerak koji je javno dostupan. Taj plan se pominje u presretnutom telefonskom razgovoru između Radovana Karadžića i Slobodana Miloševića jula 1991. godine. Na tom snimku se čuje kako oni govore o naoružavanju jedinica bosanskih Srba od strane JNA i pružanju podrške vojnog vrha Radovanu Karadžiću. Milošević pominje važnost plana RAM, ali ne daje objašnjenje šta taj plan podrazumeva.
Plan RAM se pominjao i na zatvorenoj sednici Saveznog izvršnog veća septembra 1991. godine. Na toj sednici Ante Marković, tadašnji premijer SFRJ, rekao je da je preslušao kasetu na kojoj je bio snimljen pomenuti telefonski razgovor između Miloševića i Karadžića i da je zaključio da je cilj naoružavanja Srba u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini stvaranje velike Srbije.
Postoje razne teorije kako je nastao plan RAM. Neki smatraju da je on skiciran u vojnom vrhu još osamdesetih godina. Postoji i tumačenje da je plan RAM zapravo modifikacija odbrambenih planova JNA koji su pravljeni u slučaju da dođe do spoljne intervencije. Sve su to nagađanja. Ne znamo tačno šta je taj plan sadržavao. Glavni dokazi o njegovom postojanju su telefonski razgovor između Miloševića i Karadžića i svedočenje Ante Markovića.
Omer Karabeg: Da da li ima indicija da se se u vojnim arhivama krije taj plan?
Ivana Žanić: To je vrlo moguće. Vrlo je verovatno da taj plan zaista postoji u nekoj vojnoj arhivi. S obzirom na to koliko je on bio važan i s obzirom na činjenicu da o njemu govore Karadžić i Milošević, a kasnije i premijer SFRJ, izvesno je da je on postojao.
Oružje samo za Srbe
Omer Karabeg: Ljudi u Bosni i Hercegovini imali su veliko poverenje u Jugoslovensku narodnu amiju. Kada sam u proleće 1991. godine bio u Sarajevu – tada su već počeli oružani incidenti u Hrvatskoj – moji prijatelji su bili uvereni da JNA neće dozvoliti rat. Međutim, nakon godinu dana, JNA je za njih postala omražena vojska. Da li bi bilo rata u Bosni i Hercegovini da se Jugoslovenska narodna armija nije stavila na srpsku stranu?
Jovana Kolarić: Teško je to reći, ali je činjenica da je srpska strana na početku rata bila u velikoj predosti zato što joj je JNA obezbedila veliku količinu oružja, kadrove i logistiku. Nakon povlačenja JNA iz Bosne i Hercegovine Vojska Republike Srpske je od JNA preuzela i doktrinu vođenja rata. Moje je mišljenje da bi verovatno došlo do rata, ali bi on verovatno imao drugačiji tok da Jugoslovenska narodna armija nije stala na srpsku stranu.
Omer Karabeg: U istraživanju o ulozi JNA u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini vi ste naveli da je JNA srpskim snagama u BiH ostavila 300 tenkova, 800 oklopnih transportera i 800 komada teške artiljerije.
Jovana Kolarić: Da. U januaru 1992. godine u BiH se nalazi 100.000 pripadnika JNA koji su u svojim jedinicama imali i tenkove, i oklopne transportere, i avione, i helikoptere. Sve to druga strana nije imala. Svakako da je to bila ogromna prednost. Čak je i Ratko Mladić govorio da je Vojska Republike Srpske jedna od retkih u svetu koja je započela rat sa, kako je on rekao, solidnom materijalnom bazom, a u stvari se radi o velikoj količini naoružanja, tehnike i opreme.
JNA i zločini
Omer Karabeg: Da li su jedinice JNA učestvovale u osvajanju opština u Bosni i Hercegovini?
Ivana Žanić: Mi smo analizirali situaciju u šest opština. To su Bijeljina, Zvornik, Vlasenica, Bosanski Šamac, Prijedor i Brčko. U napadima na većinu tih opština učestovale su jedinice JNA ili njihovi delovi zajedno sa srpskom teritorijalnom odbranom i jedinicama MUP-a. Tom prilikom počinjeni su teški zločini – hapšenja i ubistava civila, pljačka i paljenje imovine.
U delovima BiH, u kojim JNA nije direktno učestvovala u zauzimanju opština, njeni oficiri su znali da su pripadnici teritorijalne odbrane i službe bezbednosti zajedno sa paravojnim jedinicama – što iz Republike Srpske, što iz Srbije – činili zločine. Međutim, JNA nije reagovala i nije te zločine sprečavala, iako su oficiri u većini slučajeva o tome obaveštavali svoju nadređenu komandu, a to je bila komanda Druge vojne oblasti sa sedištem u Sarajevu. Opširnije na stranici Slobodna Evropa.