Posljednjih dvadesetak godina a naročito zadnju deceniju građani Republike Srpske naslušali su se brojnih obećanja o milionskim ulaganjima u ekonomiju i nagledali na desetine crvenih tepiha i presijecanja vrpci, koji su na kraju završili potpunim fijaskom.
Osim što nisu realizovana data obećanja o grandioznim projektima, u nemalom broju slučajeva nastale pravne ili finansijske štete moraju da plaćaju sami građani ovog entiteta.
Ono što je najporaznije je da sistem uopšte ne poznaje odgovornost onih koji su se slavodobitno slikali. Naime, gotovo je nemoguće napraviti rang listu svih neuspješnih projekata, ali nekoliko njih se posebno izdvajaju kao najuži konkurenti za laskave titule laži ili pljački vijeka.
“NIKOLA TESLA” I ČUDOTVORAC VUČETIĆ
Jedan od naijstaknutijih primjera grandioznih obećanja o milionskim projektima, pa time i najupečatljiviji primjer doživljenog fijaska i prevare svjetskih razmjera, bili su “električni automobili”. Vlada RS je 2012. osnovala JP Nikola Tesla i za direktora imenovala Dragana Vučetića.
Već njegovo imenovanje izazvalo je salvu kritika tadašnje opozicije, koja je ukazivala da se radi o čovjeku koji je u propast odveo nekoliko privatnih firmi, kao što su Agromehanika, pilana u Nevesinju i druge, koje su iza sebe ostavile milionske dugove. Ali vlast je bila istrajna da je to “pravi menadžer” za novoosnovanu državnu firmu.
“Njegovi neuspješni privatni projekti su njegovi neuspješni privatni projekti. Ovo je javna firma i to je nešto sasvim drugo”, kazao je u aprilu 2013. tadašnji ministar finansija RS Zoran Tegeltija (SNSD).
Pompezno je najavljeno da će se Nikola Tesla baviti proizvodnjom električnih automobila za njemačko tržište, a otvoreni su i pogoni. Vlada RS je bila garant kompaniji kod komercijalnih banaka prilikom uzimanja kredita od 12 miliona maraka, a Investiciono-razvojna banka RS (IRB) im je odobrila i dodatnih pet miliona. Predstavljen je i prvi elektromobil, tada namijenjen njemačkim poštama, a ministri, mahom iz SNSD-a, su poručili da RS postaje centar investiranja na Balkanu…
A onda je uslijedio urušavanje.
Nepune dvije godine kasnije bilo je jasno da od toga nema ništa, a Vučetić, koji je potrošio milione budžetskih sredstava, je netragom nestao. Netom prije bijega obećao je ne samo razvoj RS kao “autoindustrijske sile”, nego i preporod tekstilne industrije u Hercegovini, gdje se navodno trebalo otvoriti 2.000 radnih mjesta. Privredni “čudotvorac” je sa ukradenim parama ubrzo pobjegao u Njemačku, odrekao se državljanstva BiH, a prema posljednjim informacijama nalazi se u njemačkom Berghajmu.
Istražni organi RS su Vučetića u junu 2015. osumnjičili da je kao direktor javnog preduzeća Nikola Tesla zloupotrijebio službeni položaj i počinio poslovnu prevaru, čime je ovom preduzeću uzrokovao štetu od 1,1 milion KM. Međutim, postavlja se pitanja utvrđivanja odgovornosti i onih koji su ga preporučili i bili jedna vrsta garancije, pogotovo ako se ispostavi da su oni imali interesa od ovakvog razvoja situacije.
PRIVREDNI ZAMAJAC I RUSKA (U)POMOĆ
Posljednjih nekoliko godina finansijsko tržište RS potresle su propasti tri banke – Bobar, Balkan Investment i Banke Srpske.
Banka Srpske bila je još jedan od velikih “poduhvata” Dodika i Vlade RS. Na ime navodnog spasavanja lošeg poslovanja Balkan Investment banke i njenih litvanskih investitora, Vlada RS je investirala 30 miliona u kapital banke. Prema obećanjima Milorada Dodika, Banka Srpske trebala je da bude oslonac razvoja RS. Banka je završila u likvidaciji, a umjesto “privrednog zamajca” građanima i ekonomijii u RS ostavila je finansijski uteg oko vrata.
Ništa tako nije nosilo na krilima Dodika kao obećanja o ruskim investicijama. Privredom RS godinama se pronose priče o kupovini naftne industrije RS, u koju spadaju Rafinerija nafte u Brodu, Rafinerije ulja u Modriči i banjalučke firme za distribuciju goriva Petrol.
Vlada RS nikada nije objavila detalje ugovora o prodaji.
Tri firme su prodate za ukupno oko 240 miliona KM. Zvanično je kupac bila ruska firma NefgazInKor, iza koje, međutim, stoji ruski naftni div Zarubežnjeft, mada nikada do kraja nije razjašnjeno u kojem procentu.
Niko nema zvanične podatke koliko u ovom trenutku iznose gubici tri kompanije iz naftnog sektora u RS, a govori se o milijardama maraka, dok akumulirani gubitak samo Rafinerije u Brodu dostiže preko 600 miliona KM! Na sve to, brodska rafinerija ne radi od januara prošle godine, zbog “kapitalnog remonta”, a nastavak proizvodnje, barem kako su Rusi prenijeli Ministarstvu energetike i rudarstva RS, planiran je početkom 2020. godine.
NEMA TERMOELEKTRANE, A NI SERDAROVA
Osim za naftu, Rusi su iskazali interesovanje i za ulaganja u druge energetske projekte. U ljeto 2014. sklopljen je sporazum sa kompanijom Comsar Energy u vlasništvu ruskog oligarha Rašida Serdarova, a za izgradnju termoelektrane Ugljevik 3, računajući i otvaranje rudnika uglja, tačnije površinskih kopova za potrebe ovog postrojenja, kao i izgradnja Hidroelektrane Mrsovo u opštini Rudo. Vrijednost izgradnje TE Ugljevik 3 i tri površinska kopa trebala je iznositi milijardu maraka.
Tadašnji premijer RS Milorad Dodik i Serdarov su 23. juna 2014. položili kamen temeljac za gradnju HE Mrsovo, a od obećanja milionskih investicija se vrtilo u glavi. Sve je ostalo “mrtvo slovo na kamenu”.
Rokovi za završetak radova na projektima Comsar Energy su davno probijeni, a ne samo da nema prvih kilovata struje koji su odavno trebali poteći, nego ni termoelektrane nema ni na mapi. A ni Serdarova.
Posljednje informacije koje su objavljene na potalu Capital i pojedinim medijima govore da „Elektroprivreda RS“ planira od Serdarova otkupiti koncesije za nikad izgrađenu termoelektranu u Ugljeviku, hidroelektranu u Rudom i nepokrenut rudnik uglja. ERS bi koncesije Serdarovu, prema nedavno završenoj procjeni (koju je sam naručio) trebala da plati više od 180 miliona KM.
CRNO ZLATO IZ POSAVINE
U maju 2013. u Obudovcu kod Šamca otvorena je prva bušotina, kao dio strateškog projekta istraživanja nafte u RS u koji ulaže Jadran-Naftagas, zajedničko preduzeće Naftne industrije Srbije (NIS) i ruske kompanije NjeftgazInKor. Svečanom bušenju, kao neizostavni dekor, prisustvovao je i tadašnji predsjednik RS Milorad Dodik koji se zahvalio ruskim partnerima što je ovaj “istorijski projekat stigao do svečanog otvaranja bušotine, sa izglednim šansama za uspješnu komercijalnu eksploataciju”.
Kako je tada rekao, “uspjeh ovog projekta biće snažan podsticaj za dalji ekonomski razvoj”. Koncesija za istraživanje i korišćenje nafte i gasa je dobijena na 28 godina – tri godine za istraživanja i 25 godina za eksploataciju. Ugovorom se Jadran Naftagas obavezao da će, na osnovu usvojene Studije ekonomske opravdanosti, u istraživanja i eksploataciju nafte i gasa na teritoriji RS investirati 229 miliona dolara, s tim što će planirana vrijednost investicija za istraživanje biti 40,7 miliona dolara, a za fazu eksploatacije 188,3 miliona dolara, ako se dokažu rezerve.
Dvije godine kasnije, u februaru 2015. iz bušotine je izvađeno 5.000 tona sirove nafte, a vlasti u RS su tvrdile da preliminarne analize pokazuju da je dobrog kvaliteta, te su se mnogi ponadali da će Posavinom poteći “crno zlato”. Nekoliko dana je trajala euforija – no od tada pa do danas naftu u Obudovcu više niko i ne spominje.
FANTOMSKI AERODROMI
Jedna od najvećih iluzija koje se ne bi postidjeli ni svjetski mađioničari je mreža aerodroma u RS.
“U našim planovima je aerodrom na Sokocu, jedan funkcionalan, koji može da primi određenu vrstu letjelica i da uspostavimo bolju komunikaciju unutar RS i nakon toga ide modernizacija aerodroma u Bijeljini”, govorio je svojevremno Dodik.
Još 2009. godine Dodik je najavio i da će aerodrom u Trebinju biti operativan “naredne godine”, bez obzira da li će biti zainteresovanih koncesionara ili će aerodrom graditi njegova Vlada.
Zatim je 2014. ponovio da se od ideje neće odustati, a onda u ljeto 2017. godine obećao kako će će aerodrom u Trebinju graditi zajedno sa biznismenom Rodoljubom Draškovićem. Iako nema ni pistu ni međunarodni red letova, trebinjski aerodrom je potrošio više od milion KM iz budžeta, a urađeni su samo master plan i idejno rješenje. Privredni sud u Banjoj Luci obrisao ga je i iz Registra privrednih subjekata.
Da je bila mnogo, i previše spornih porjekata, ambicionznih planova, koji nisu imali dobru podlogu i osnovu smatra i ekonomski analitičar Zoran Pavlović.
“Kada pravite poslovni plan, pa uzimate kredit, onda morate da obrazložite šta ćete uraditi, kada i kako. U tom smilu je niz velikih projekata koji su planirani, dogovoreni, potpisani ili dovedeni do tačke kada su reklamirani, a od kojih nismo imali koristi. U nekim slučajevima moramo i da plaćamo to što nisu realizovani”, kaže Pavlović.
Posebno izdvaja projekat privatizacija naftne industrije.
“To je nešto što je trebalo da bude ozbiljan projekat, jer je u međuvremenu ugašena rafinerija u Sisku. Prema tome, praktično smo mi u BiH mogli biti snabdjevači gorivima i dobrog dijela Hrvatske. Naftna industrija RS i njena privatizacija je očigledno neuspješan projekat, vrlo skup, a na kraju nije baš jasno ni ko će da plati tu cijenu”, navodi Pavlović. Sljedeći projekat na koji posebno upozorava je Ugljevik 3, sa Rašidom Serdarovom.
“To je projekat koji je mogao da bude značajna prekretnica u korištenju energetskih potencijala, odnosno uglja, ali eto, izgleda da ćemo na kraju morati da nešto i plaćamo jer neko drugi to nije realizovao”, kaže Pavlović te dodaje da, s jedne strane postoji pravna situacija, a na drugoj nerealizovana obećanja i očekivanja.
“Ni sa jedne ni sa druge strane mi nemamo odgovornost onih koji su te projekte potpisivali, počevši od privatizacije Robne kuće Boska u Banjoj Luci, pa preko raznih privatizacija i reprivatizacija koje su se desile u RS”, zaključuje naš sagovornik.
Analitičarka Svetlana Cenić kao najveće pljačke napravljene u sprezi sa aktulenom vlašću u RS, ističe zvorničku Fabriku glinice Birač, zatim naftnu industriju, spor između češkog ČEZ-a, Elektroprivrede RS i RiTe Gacko…
Foto: Svetlana Cenić
“Sjetimo se samo poslova sa Burlakovima, kojem se privatno tražio veći procenat, pa se on povukao iz posla i nikada više ušao nije. Zatim Rizorti u Trebinju, gdje su došli investitori sa Interpolove potjernice. Onda najave skijališta u zapadnom dijelu, od čega nije bilo ništa. Tu su i aerodromi, mreže autoputeva, istraživanje nafte… Samo nas je još preskočio kosmodrom”, kazala je Cenić za Inforadar.
