Istraživački tim Inforadara
„Potrebne su značajne zakonske izmjene, posebno kako bi se osiguralo da disciplinske sankcije služe kao djelotvornije sredstvo prevencije,“ pisalo je u Analitičkom izvještaju koji je pratio Mišljenje Evropske komisije o zahtjevu Bosne i Hercegovine za članstvo u EU u dijelu koji se ticao rada pravosuđa.
Evropski stručnjaci su ocijenili da preblage disciplinske sankcije ne djeluju preventivno, jer je riječ uglavnom o opomenama ili novčanim kaznama koje su nosiocima pravosudnih funkcija i više nego prihvatljive ukoliko znamo koliko plate u pravosuđu odskaču od prosječnih plata u drugim sektorima.
BOLJE PLAĆENI I OD POLITIČARA
Može se čak reći da sadašnji sistem sankcija u pravosuđu ide na ruku sudijama i tužiocima kojima disciplina nije među prioritetima u radu. Osim što je riječ o kaznama u iznosima od petine ili trećine plate za neke teže prekršaje radne discipline, koje opet ostavljaju dovoljno novca za prijatan život po bh. standardima, čak i najstrožijim sankcijama za sudije ili tužioce prethode dugi procesi za vrijeme kojih primaju puni iznos plate, čak i kada su pod suspenzijom.
Ustvari, može se reći da je „suspendovani sudija/tužilac“ najbolji posao u Bosni i Hercegovini jer njihova primanja nadmašuju i uvijek nepopularna primanja političara, a dok se političarima njihova visoka primanja uvijek nabijaju na nos zbog nerada, suspendovani sudije i tužioci zarađuju čak i više od njih, a tokom trajanja suspenzije platu u punom iznosu dobijaju kao nagradu za počinjeni prekršaj ili krivično djelo.
Foto: Osnovna primanja nosilaca pravosudnih funkcija u BiH
Tu su u povlaštenom položaju i u odnosu na druge javne službenike čija se primanja umanjuju nakon što im je izrečena mjera privremenog udaljenja sa posla, odnosno suspenzije.
Na osnovu podataka koje je Inforadar od Visokog sudskog i tužilačkog vijeća (VSTV) dobio tek nakon nekoliko urgencija i značajnog probijanja rokova utvrđenih Zakonom o slobodi pristupa informacijama, u proteklih deset godina mjera privremenog udaljenja je izrečena za 26 nosilaca pravosudnih funkcija u tri od četiri pravosudna sistema u državi.
Zanimljivo, dok su izricane mjere suspenzije protiv sudija i tužilaca iz oba entitetska pravosudna sistema i onih sa državnog nivoa, protiv njihovih kolega iz Brčko Distrikta nije bilo suspenzija.
Plate sudija i tužilaca su zakonski regulisane i podaci o njima se mogu naći na stranici VSTV-a pravosudje.ba. Važno je istaći da su tamo navedene osnovne plate koje su naknadno bile usklađivane sa rastom prosječnih plata u državi, ali ćemo se, računajući koliko nas koštaju suspendovane sudije i tužioci, držati osnovnih brojki kako bismo izbjegli bilo kakvo pretjerivanje u brojkama.
Foto: Tabelarni prikaz svih suspendovanih nosioca pravosudnih funkcija i završenih procesa, odnosno onih koji su u toku
Dakle, ukoliko uzmemo trajanje pojedinih suspenzija iz tabele koju smo dobili iz VSTV-a, i to pomnožimo sa platama navedenim na zvaničnoj stranici Vijeća, dobijemo da je samo za neto plate suspendovanih sudija i tužilaca u zadnjih deset godina isplaćeno više od 1,5 miliona KM! Ukoliko znamo da opterećenje na platu u BiH doseže i 70%, ukoliko i tu uzmemo konzervativniju vrijednost u iznosu davanja od dvije trećine iznosa neto plate, dobijemo da su suspendovane sudije i tužioci poreske obveznike ove države u zadnjoj deceniji po najkonzervativnijoj računici koštale oko 2,5 miliona KM.
Ako još znamo da je većina suspenzija izrečena sudijama i tužiocima sa dugogodišnjim stažem, čije su plate uvećane po odgovarajućem koeficijentu i ako uzmemo u obzir da su plate u pravosuđu posljednjih godina zbog usklađivanja s rastom prosječnih plata narasle negdje između deset i dvadeset posto, može se sa sigurnošću reći da je stvarna cijena suspenzija u pravosuđu jako blizu cifri od tri miliona KM.
REKORDERKA AZRA MILETIĆ
Čak i ukoliko nije dosegnut ovaj iznos, neće dugo proći dok se to desi budući da trenutno traje devet suspenzija za koje građani Bosne i Hercegovine svakog mjeseca izdvoje 25.000 KM neto, odnosno oko 42.000 KM bruto.
Rekorderka u primanjima ostvarenim za vrijeme trajanja suspenzije je svakako sutkinja Suda BiH Azra Miletić koja je privremeno udaljena 27. februara 2015. zbog primanja mita u procesu protiv bivšeg policijskog komesara USK Rame Brkića. Njoj je do sada po gruboj računici isplaćeno najmanje 268.000 KM, odnosno skoro 450.000 KM bruto. Korigujemo li ovu brojku dodatkom na radni staž i usklađivanjem sa rastom plata u FBiH, može se sa sigurnošću reći kako je samo suspenzija sutkinje Azre Miletić poreske obveznike koštala oko pola miliona maraka!
Foto: Azra Miletić, suspendovana sutkinja Suda BiH
U prvu ligu suspendovanih po primanjima ulaze svakako i smijenjeni glavni tužilac Tužilaštva BiH Goran Salihović te državni tužilac Božo Mihajlović. Salihović je zbog zloupotrebe položaja najprije bio nešto više od godinu dana suspendovan sa tadašnje pozicije glavnog tužioca, a sada je već skoro tri godine na suspenziji kao „obični“ tužilac državnog tužilaštva. Tokom ove dvije suspenzije primio je najmanje 185.000 KM, odnosno oko 200.000 KM ako uračunamo i već spomenute korekcije. Mihajlović je suspendovan od marta 2017. pod optužbom za nesavjestan rad u službi i do sad mu je isplaćeno barem 168.000 KM.
Foto: Goran Salihović, suspendovani bivši glavni državni tužilac
Ono što bode oči jeste podatak da većina ovih suspenzija na kraju završi razrješenjem ili ostavkom, što znači da su itekako opravdane i da suspendovane sudije i tužioci uglavnom nisu dostojni toga da ih i dalje plaćaju građani čije su povjerenje iznevjerili.
Od 26 nosioca pravosudnih funkcija kojima je izrečena mjera privremenog udaljenja, samo se njih sedam vratilo na posao, što pokazuje da je većina novca od onih tri miliona potrošena da se finansira bezbrižan život ljudi koji su, iako su masno plaćeni da štite interese građana i države, svoje pozicije uglavnom stavili u službu korupcije pa i kriminala (čast časnim izuzecima).
Do koje mjere odsustvo osjećaja za mjeru kod pojedinih suspendovanih nosilaca pravosudnih funkcija može ići govori i primjer jedne sutkinje kojoj primanja od preko 3.000 KM nisu bila dovoljna da ne zloupotrijebi funkciju i ne primi mito, pa je tražila da joj se dodijeli advokat po službenoj dužnosti jer je, kako je navela, „lošeg materijalnog stanja.“ Naravno, i ona je tokom suspenzije primala platu u punom iznosu.
POD POLITIČKOM KONTROLOM
Iako je Evropska komisija prepoznala da disciplinske sankcije ne djeluju preventivno, moglo bi se čak reći kako su one za pojedine sudije i tužioce jako stimulativne i inspirativne. Tako je, recimo, bivši glavni tužilac Tužilaštva BiH Milorad Barašin slobodno vrijeme i finansijsku sigurnost koju mu je donijela suspenzija iskoristio da magistrira. Barašin je smijenjen sa pozicije glavnog tužioca i nastavio je raditi kao tužilac Tužilaštva BiH do svoje smrti 2018. godine.
Foto: Milorad Barašin, preminuo 2018. godine
Pojedinim sudijama i tužiocima je suspenzija omogućila da u miru pripremaju odbranu u postupcima koji su protiv njih pokretani zbog korupcije, zloupotrebe položaja, krivotvorenja, nasilja, pa i seksualnih delikata. Veliki broj njih su, svjesni vlastite odgovornosti i izvjesnog razrješenja, odugovlačili s postupcima kako bi naplatili što više novca kojeg su potom ulagali u pokretanje vlastitih advokatskih kancelarija.
S druge strane, nerijetko suspendovani sudija ili tužilac provede neko vrijeme pod suspenzijom dok traje postupak koji se vodi protiv njega ili nje, a onda uoči izricanja podnese ostavku i tako izbjegne razrješenje koje sa sobom povlači zabranu ponovnog apliciranja na neku od pravosudnih funkcija. Naime, ostavka se tretira kao samovoljno napuštanje pravosudnog sistema i ne predstavlja formalnu prepreku za eventualni povratak u pravosuđe kakvu predstavlja razrješenje.
U svakom slučaju, na primjeru postupaka protiv sudija i tužilaca se možda i najbolje vidi koliko je važno skraćivanje trajanja sudskih postupaka na kojem insistiraju sve preporuke iz EU, ali i koliko su nosioci pravosudnih funkcija privilegovani u odnosu na ostatak bh. društva.
Da bi sve bilo još gore, pojedinci iz samog vrha pravosuđa danas su pod potpunom političkom kontrolom, i tu uglavnom retrogradnih politika koje koče ovu zemlju i rade na njenoj disoluciji.
