Zemlje regije više nemaju vremena u nastojanjima da zaustave demografsko propadanje. Ozbiljni koraci na svim nivoima su se morali pokrenuti još jučer, jer svi društveni procesi su danas dovedeni do stanja zategnutosti i već sutra bi mogli dovesti do potpunog demografskog sloma.
Praćenjem podataka o prirodnom priraštaju u Crnoj Gori, utvrđuje se da je 1961. godine iznosio 9.659. U 1971. je bio 7.602, deset godina kasnije 6.862, a 1990. godine je iznosio 5.410. Početkom novog milenijuma je bio 3.772. Dramatičan pad je u posljednjoj deceniji. 2010. godine samo 1.785, pa 2013. godine 1.558, 2017. je bio 909, a u 2020. je bio negativan -196.
„Svaki novi podatak Monstata za statistiku o prirodnom kretanju stanovništva ponovo potvrđuje kojim smjerom idemo i koliki je stepen demografske destrukcije i depresije, a mi to mirno posmatramo, kao da se ne događa tu, u Crnoj Gori, oko nas, nego u nekom nama dalekom svijetu”, napominje Miroslav Doderović, demograf i profesor Univerziteta u Podgorici.
U Crnoj Gori se brakovi zasnivaju u sve kasnijem dobu
Na spominjanje privrednog i ekonomskog stanja zemlje i regije, te moguće korelacije na demografsku sliku nacije, nudi značajan broj stavki koji su doveli do saznanja da se uprkos većem siromaštvu nekada rađalo više ljudi. (Ne)sigurnost opštedruštvenih tokova igra presudnu ulogu.
„Ratovi, sankcije međunarodne zajednice, nekritička primjena modela neoliberalne ekonomije, velika nezaposlenost, nedostatak kvalitetne razvojne i regionalne politike, kao i loš zdravstveni sistem su uslovili nizak prirodni priraštaj. U Crnoj Gori je sve manje mladih ljudi, brakovi se zasnivaju u sve kasnijem dobu. Prvo dijete žene rađaju u tridesetim godinama, a statistički podaci pokazuju da je broj djece sveden na 1,7 po porodici. Učestalost neplodnosti raste, a sve je više četrdesetogodišnjakinja bez djece. Postajemo nacija sa sve starijom populacijom. Slični ovim podacima su i podaci o tome da postoji i relativno visok stepen eskapizma, naročito kod muškog dijela populacije, koji se izražava u visokom konzumiranju alkohola, u pušenju, kao i u uzimanju droga. Crnu Goru, kao i zemlje u regionu, napušta biološki i radno produktivno stanovništvo, što u godinama koje su pred nama može dovesti do “demografske katastrofe”.
Projekcije Ujedinjenih nacija iz 2019. govore da će negativni demografski trendovi usloviti smanjenje broja stanovnika u Crnoj Gori, pa bi 2050. godine u njoj trebalo živjeti 589.000 stanovnika. To, približno, odgovara populaciji iz popisa 1981. godine. Do 2100. godine, prema ovim procjenama, Crna Gora će se vratiti na stanje iz 50-ih godina prošlog vijeka, na 454.000 stanovnika.
„Međutim, ono po čemu je Crna Gora drugačija od ostalih u aktuelnom istorijskom trenutku, jeste odsustvo bilo kakve javne rasprave o lošim podacima iz problematike bijele kuge koja je zacarila, kao i načinima borbe protiv nje i posljedica (u gradu nema sta da se radi u selu nema ko da radi). Ova ključna tema je gotovo u potpunosti cenzurisana i marginalizovana, a kriznu situaciju zanemaruju naročito oni koji su bili najodgovorniji za njeno nastajanje i rješavanje — vlast i institucije sistema i javnost. Umjesto bavljenja ovom savremenom pošasti, vlast je u javnosti forsirala marginalne teme od prije 100 ili 150 godina. U međuvremenu Crna Gora lagano demografski nestaje”, poručuje Doderović.
Srbija među deset zemalja svijeta čiji se broj najbrže smanjuje
Pandemija COVID-a 19 je značajno povećala smrtnost populacije na Zapadnom Balkanu, ali to je samo vrh ledenog brijega koji vlastima daje alibi. U Srbiji je Republički zavod za statistiku početkom jula objavio procjenu broja stanovnika za 2020.godinu.
„Procenjen broj stanovnika u Republici Srbiji u 2020. godini je 6.899.126. Posmatrano po polu, 51,3 posto čine žene (3.538.820), a 48,7 posto muškarci (3.360.306). Nastavljen je trend depopulacije, što znači da je i stopa rasta stanovništva, u odnosu na prethodnu godinu, negativna i iznosi – 6,7 promila”, rezultati su Republičkog zavoda za statistiku.
Pored toga, a prema podacima UNDP Srbije oko 51.000, uglavnom mladih ljudi, svake godine napusti ovu zemlju i po tome je među deset zemalja svijeta čiji se broj najbrže smanjuje. Svjetska banka je iznijela procjenu po kojoj će Srbija 2050.godine brojati 5,79 miliona stanovnika, pronalazeći uzroke u perspektivima na tržištu rada, planiranju porodice, obrazovnog sistema…
Stopa fertiliteta (broj živorođene djece po ženi) je u posljednjoj predpandemijskoj godini u Srbiji bila 1,5. Toliko je bilo i u Sjevernoj Makedoniji, dok je u Sloveniji bila 1,6, Hrvatskoj 1,47, a u BiH svega 1,26. Jedino je Kosovo zadržalo broj iznad 2, ali prema objavljenim uporednim podacima za period januar-septembar 2019-2020. godine i tu se primijeti ogroman nesrazmjer. Naime, 2020.godine je rođeno 3.872 djece manje nego za isti period prethodne godine. Smrtnost je povećana za 696 osoba, a prirodni priraštaj je manji za 4.568 stanovnika Kosova.
Pad populacije najdrastičniji u BiH
U Bosni i Hercegovini je pad populacije najdrastičniji. Pored odlazaka mladih ljudi i prirodni priraštaj pokazuje srazmjere demografskog sloma. U entitetu Federacija BiH je lani na svaku rođenu bebu umrla 1,51 osoba i to nakon što je 2019. godina na svako rođeno dijete umrla 1,22 osoba. Taj trend je nastavljen i u tekućoj godini, jer je prema podacima Federalnog zavoda za statistiku u periodu januar-maj ove godine entitet siromašniji za 6.759 osoba, a što je razlika od broja umrlih i živorođenih stanovnika.
U entitetu RS, tamošnji Republički zavod za statistiku publikuje procjenu da je u 2020. godini živjelo 1.136.000 stanovnika, uz napomenu da je 1999. ovaj entitet imao 1.197.000 stanovnika. Vjerovatno je realni broj značajnije manji, jer svi stanovnici ne odjavljuju mjesto prebivališta prilikom privremenog boravka u inostranstvu zbog rada. U cijeloj 2020. godini je entitet siromašniji za 7.421 osobu samo po osnovu prirodnog priraštaja.
U Bosni i Hercegovini, njenim entitetima, distriktu i kantonima još uvijek nema ili nikakve ili dovoljno djelotvorne sistemske akcije na zaustavljanju negativnih demografskih pojava. No, nema niti u Hrvatskoj, zemlji članici Evropske unije, a rezultati su skoro jednako alarmantni.
Hrvatska već u demografskom slomu
“Hrvatska je već danas u demografskom slomu, jer ima gotovo sve demografske parametre i trendove negativne, a vremena za političke, ideološke, svjetonazorske i slične rasprave više nema. Vrlo je slična situacija u jugoistočnom okruženju i potpuno je jasno po svim znanstvenim zakonitostima i predviđanjima kako se trebaju odmah i istovremeno početi primjenjivati oba revitalizacijska modela – klasična poticajna populacijska politika povećanja rađanja i selektivna imigracijska politika u razvojnoj funkciji. Prvi je model primarno temeljen na poreznim poticajima i dugoročni je obrazac revitalizacije, a drugi selektivnim useljavanjem koji rezultira već s početkom provođenja. Potrebno je samo političko razumijevanje težine, složenosti, znanstvenih zakonitosti, uvjetovanosti na sve djelatnosti oko nas i posebne važnosti demografske problematike za ukupni razvoj. I najvažnije, potrebne su političke odluke sukladne znanstvenoj spoznaji”, kaže Stjepan Šterc, voditelj Studija demografije i hrvatskog iseljeništva u Zagrebu.
U Hrvatskoj je u prvih pet mjeseci 2021. godine prirodni pad stanovništva u odnosu na isto razdoblje 2020. povećan za čak 52 posto. I nije samo povećana smrtnost razlog demografskog destrukcijskog faktora, nego i rodnost, te prirodni pad stanovništva.
“Povijesni su to maksimumi negativnosti u, kako kažu stručnjaci UN-a, demografski najugroženijem području u svijetu-jugoistočnoj Europi, odnosno regiji Zapadnog Balkana, kako vi kažete. Zabrinulo bi to čak i neprijatelje, ali ne može jedino političare koji se demografskom problematikom bave samo retoričkim ostavljanjem javnog dojma. Rezultati demografske revitalizacije zato niti ne postoje, a demografska se destrukcija nastavlja svom silinom ugrožavajući osnovne sustave na kojima počiva društvo, razvoj i općenito budućnost”, upozorava profesor Šterc.
Dok demografija stenje pod sve većim pritiskom, pustim prostorom dominiraju velike nacionalne ili velikodržavne politike koje će se ticati sve manjeg broja stanovnika najsiromašnije evropske regije.
